Ferenc van Damme, die onlangs in het Algemeen Dagblad nog werd bestempeld als de meest gewilde ambtenaar van Nederland, is al sinds de start van Het Grootste Kennisfestival sterk betrokken. Studio Vers Bestuur dat binnen de Provincie Overijssel continu bezig is met samen leren als het gaat om bestuurlijk vernieuwen en waar Ferenc één van de drijvende krachten is, is namelijk al sinds de start van Het Festival partner. Of beter co-producent. Samen vullen we een podium. Met voorbeelden, gesprekken en topsprekers over dat thema. ‘Supermooi toch om te zien, dat zo veel mensen op zoek zijn naar inspiratie’, zegt hij erover. ‘Dat vind ik nou echt bemoedigend.’

Wees zuinig op je mensen en investeer erin

“Ik heb niet heel veel werkgevers gehad, maar wel op allerlei plekken gewerkt. Maar personeelsbeleid is wel iets waar het bedrijfsleven nog echt iets van de overheid kan leren. Ik heb nog nooit zo’n nette werkgever meegemaakt. Die zuinig is op z’n mensen en er echt in investeert. Dat mis ik vaak in het bedrijfsleven. Wees zuinig op je mensen en investeer erin. Daar krijg je loyaliteit voor terug. In het bedrijfsleven draait het vaak om de korte termijn en om winst maken. Dat hoef niet bij de overheid. Daarom spreekt sociaal ondernemerschap mij natuurlijk ook aan. Wel een grappige vraag. Daar denk je niet vaak over na. Meestal wordt de vraag andersom gesteld. Je ziet namelijk juist dat de overheid meer heeft overgenomen van het bedrijfsleven. Dingen die in het algemeen belang zijn die nu geprivatiseerd zijn. ‘New public management’ wordt dat genoemd. Dat vind ik echt fout. Er zou weer veel teruggedraaid moeten worden als je het mij vraagt. Inwoners zien als klanten bijvoorbeeld. Alsof het bedrijfsleven is. Dat moeten we ontleren.

Van ‘new public management’ naar ‘public connection’

Als ik het voor het zeggen had? Dan zou ik het management totaal veranderen.

En het ook geen management meer noemen. Dat slaat nergens op. Kijk. Als je bezig bent voor de publieke zaak, dan is het heel noodzakelijk, dat het publiek ook voelt dat jij er voor hun bent. We zijn in de overheid ook steeds meer met allerlei indicators aan het werk. En dan draait het direct om rendement. Dat is zo gegroeid sinds de jaren ’90. En nu in 2020 is dat normaal. Maar dat is niet hoe we zouden moeten werken. Ik vind dat we van dat zogenaamde ‘new public management’ naar ‘public connection’ moeten. En daar heb je mensen voor nodig die dat willen en kunnen. We hebben natuurlijk managers, die geschikt zijn om te werken volgens de eisen die nu gesteld worden. Maar ik zie, dat zij als mens heel anders zijn dan als manager. En dat is best tragisch. Ik ben ervan overtuigd dat de mensen die er zitten het prima anders zouden kunnen. Als ze niet gevangen zouden zitten in de mores van hoe het zou moeten. Het lijkt of ze hun ‘mens zijn’ buiten laten als ze aan het werk gaan. Ik begrijp dat niet.

‘Civil servant’ vind ik mooi

En zeker in deze tijd. Dat je verbinding moet zoeken. Ik geloof in samen. Nederland hoort in alle opzichten van ons samen te zijn. Inclusief dingen als stikstofdiscussies, klimaatverandering en nu dus de Corona-crisis. Je moet het samen doen. Niet voor de mensen, maar door de mensen. Maar op de één of andere manier bestaat er een enorm gevoel van verantwoording moeten afleggen. En ik vraag me echt af of dat zo ver doorgevoerd moet zijn. Leg me eens uit. Waarom hebben wij bij de Provincie toegangspoortjes? Waarom hebben we vertrouwelijke stukken? We hebben het toch over een publieke zaak? Al dat geld dat rondgaat, van wie is dat dan…van de provincie? Dacht het niet. Dat is van ons allemaal. Weet je wat ik mooi vind? De term ‘civil servant’. Dat gebruiken ze in Engeland. Een dienaar. Die probeert ‘mijn leven in algemene zin’ zo mooi mogelijk te maken. Nee. Dat de overheid niet van ons allen is, maar boven ons staat is niet meer van nu.

Optimale informatievoorziening

Maar goed, uitgaan van eigen verantwoordelijkheid vraagt nogal wat. Van iedereen. Nu ook in de corona-crisis natuurlijk. Dan moet de informatievoorziening optimaal zijn. Iedereen moet over de juiste informatie beschikken. Dan pas werkt het. Dan neemt iedereen zelf de juiste beslissing, wat veel beter werkt dan boetes uitdelen. Daar ben ik van overtuigd. Een ander voorbeeld daarvan is de ophef in Duindorp rond oud en nieuw. Die discussie rond die vuurstapels. Dat is jaren goed gegaan, maar nu stond de wind een keer verkeerd. Dat is toch niet de schuld van de burgemeester? En ja als je dat dan vervolgens, als waarnemend burgemeester, met hulp van de ME de kop wil indrukken, werkt dat de verkeerde kant op.

Je oogst wat je zaait

Ook zoiets zie je eigenlijk als iemand verantwoordelijk wordt gehouden voor een fout van z’n voorganger. Dat vind ik altijd zo onrendabel. Om een nieuw iemand daarvoor weg te sturen.

We moeten daar met z’n allen met gezond verstand over nadenken. Wat voor bestuur hebben we nodig? Dat het anders moet, weten we wel. Maar hoe? Tja, een antwoord heb ik ook niet 1-2-3. Maar dat maakt mijn werk ook zo leuk. Dat ik aan die vernieuwing mee mag werken. Ik geloof dat wat je zaait, je ook gaat oogsten. Dus in mijn opinie krijg je vertrouwen terug als je vertrouwen zaait. Met boetes strooien werkt dan dus juist niet.

Een klein wonder

De beste resultaten die Studio Vers Bestuur behaald heeft? Haha. Het allermooiste, zeg maar gerust een klein wonder, is dat ik daar aangenomen ben. Dat men dacht ‘hé, zo iemand kunnen we hier wel gebruiken’. Zonder dat we wisten waar we aan begonnen. En laten we wel zijn, dat is nog steeds een groeiende relatie. Het wordt nog steeds beter en beter. Komt ook omdat er geduld is om naar elkaar toe te groeien. En ja, we leren veel met elkaar. En ik ben er trots op dat, ondanks dat er steeds andere mensen werken, er in onze organisatie een soort DNA zit, dat blijft voortbestaan. Dat vind ik echt fascinerend. Als het echt gelukt is zijn we een autonoom zelflerende zwerm. En je merkt het nu al, dat steeds vaker mensen dingen zelf initiëren. Maar tot nu zijn wij nog vaak de aanjager. Het zou echt helemaal perfect zijn als inwoners van de provincie zich onderdeel gaan voelen van die zwerm. En vaker en vaker zelf met dingen komen. Het mooiste voorbeeld tot nu toe vind ik Staphorst. Waar mensen zelf mochten bepalen wat er op een stuk grond kwam. Dat beschouw ik als co-creatie en bestuur in de puurste vorm. En dat vraagt om moed. Ook van de gemeenteraad. Die heb je echt nodig. Dat ze dat aandurven.

Onderdeel van een groter geheel, maar wel met een eigen wil

Volgens mij kun je aan kinderen ook zien wat de toekomst van openbaar bestuur is. Kinderen hebben namelijk een overheid nodig, die ze hun eigen ding laat doen binnen een besef van een grote verantwoordelijkheid. Want zij voelen, dat hun eigen willetje onderdeel is van een groter geheel. Heel anders dan de traditionele liberale gedachte, dat je moet kunnen doen wat je wil. Kijk, als de overheid voorheen een ouder was zoals bedoeld in de vorm van een voogd, is het nu veel meer die oom of tante die je helpt, je een lening geeft als het nodig is, maar vooral die een arm om je heen slaat. Dus niet meer die controlerende papa of mama, maar een ‘easy going’ oom of tante, die er wel voor je is als het nodig is. Maar waarbij je verder lekker zelf je gang kunt gaan. En daarbij moeten we ons realiseren dat alle kinderen anders zijn. En omdat ze allemaal recht hebben op mogelijkheden om tot wasdom te komen, hebben ze dus maatwerk nodig. Lastig natuurlijk, maar … als het ons lukt om in Enter de bomenkap van de mensen te laten zijn. Waarom kan dat niet in alle dorpen in Nederland? Nu we het er zo over hebben, merk ik wel dat die metafoor met opvoeden me goed bevalt. Want ja natuurlijk. Als je kind iets wil, dat desastreuse gevolgen kan hebben, moet je wel het gesprek aan gaan. Dat ze dat snappen. En dan zelf beslissen ervan af te zien. Je moet ze dat niet opleggen.

Mensen die helemaal niet harder willen

De rol van de overheid komt dus steeds meer te liggen bij goede informatievoorziening. Met wat kanttekeningen. Dat de tijd van zenden wel een beetje voorbij is. En we moeten ons realiseren dat er heel veel verschillende belevingswerelden zijn. Wat ervoor zorgt dat het heel moeilijk is om dat goed te laten landen. Het kost gewoon tijd om het van de mensen te laten zijn. Maar als dat geland is, dan werkt het ook. En ja natuurlijk, sommige dingen zullen door een sterke autocratische overheid gehandhaafd moeten worden. Als je met elkaar iets afspreekt, zoals dat we maximaal 100 rijden op de snelweg, moet je je daaraan houden. Maar mijn vraag is dan wel of je dat moet doen met allemaal camera’s overal. Of dat je juist veel meer tijd moet nemen om alles uit te leggen. Dat is natuurlijk ultiem. Dat het probleem van de stikstof zo goed is uitgelegd, dat mensen helemaal niet harder willen rijden. En dat weet ik dus ook niet. Ik denk dat dat per onderwerp verschilt. Er is geen eenduidige oplossing voor, maar mijn voorkeur ligt natuurlijk bij die laatste oplossing.

Te goed voor elkaar

Weet je wat ik heel mooi zou vinden? Dat ‘support your locals’ heel normaal en heel logisch wordt en blijft. Dat we ons realiseren dat als je alleen boodschappen bij de grote supermarkt verderop koopt, je lokale buurtsuper verdwijnt. In Nederland zouden we daar een Sire campagne voor bedenken, om dat voor elkaar te krijgen. Terwijl dat bijvoorbeeld in Engeland gewoon heel normaal is. Dat komt omdat ze daar niet zo’n welzijnsstaat hebben ontwikkeld als wij. Hier hebben we het zo goed voor elkaar, dat het ons nu in de weg zit.

Partner van het eerste uur

Studio Vers Bestuur is partner van het eerste uur van Het Grootste Kennisfestival. Niet voor niks. Ik vind dit soort on- en offline platforms, waarop we deze zoektocht met elkaar delen en verder op zoek gaan, van levensbelang. Echt van levensbelang. Voor de overleving van je organisatie. Van de aarde. Daar zou veel meer van moeten zijn. Van die uitwisseling. Haha…eigenlijk zou daar helemaal geen festival voor nodig moeten zijn. Dat het vanzelf gaat. Mooi eind van dit verhaal…ik word eigenlijk steeds idealistischer.”